Słysząc o instytucjach pozafinansowych, najczęściej klienci mówią o parabankach czy firmach pożyczkowych i rozpoznają je jako instytucje o szemranej opinii. Świadomość Polaków na temat firm pozabankowych jest niska i opiera się na stereotypach. Tymczasem są to działalności odrębne i charakteryzujące się różnymi rozwiązaniami prawnymi.

Zanim spojrzymy na instytucje pozabankowe, należy odpowiedzieć na pytanie czym jest bank. Zgodnie z Ustawą z dnia 29 sierpnia 1997 r. „Bank jest osobą prawną utworzoną zgodnie z przepisami ustaw, działającą na podstawie zezwoleń uprawniających do wykonywania czynności bankowych obciążających ryzykiem środki powierzone pod jakimkolwiek tytułem zwrotnym.” Bank może udzielać między innymi kredytów, gwarancji bankowych, wydawać papiery wartościowe, prowadzić rozliczenia pieniężne i wydawać kart płatnicze oraz skupywać i sprzedawać wartości dewizowe.

Ponadto banki charakteryzują się ścisłą kontrolą zewnętrzną poprzez np. prawo bankowe oraz Komisję Nadzoru Finansowego . Dodatkowo finanse klientów są objęte ochroną poprzez Bankowy Fundusz Gwarancyjny, co znaczy, że z chwilą niewypłacalności banku, Fundusz zapewnia klientowi zwrot wpłaconych  środków.

Odrębnym tworem jest firma pożyczkowa czyli instytucja finansowa, której głównym działaniem jest udzielanie klientom pożyczek. W przeciwieństwie do banku, Firma pożyczkowa nie opiera się na  depozycie pieniędzy od klientów, ale środki, z których udziela pożyczek, pochodzą bezpośrednio z kapitału firmy. Ponieważ w takim przypadku ryzykiem utraty środków obciążona jest sama instytucja, oferowane produkty mogą charakteryzować się wyższymi kosztami oraz zwiększonym oprocentowaniem. Firmy pożyczkowe zawierają z konsumentem umowę cywilnoprawną. Nie oznacza to, że działalność takiej firmy jest pozbawiona kontroli. Oparta jest ona na Związku Firm Pożyczkowych. który określa między innymi  podstawowe zasady rynkowe firm należących do związku. Ponadto działalność firm pożyczkowych określa Ustawa o kredycie konsumenckim. To oznacza na przykład, że  naliczone przez takie firmy odsetki nie mogą być wyższe niż czterokrotność stopu kredytu lombardowego. Dodatkowo firmy pożyczkowe zobowiązane są w swoich reklamach do podawania wysokości Rzeczywistej Rocznej Stopy Oprocentowania. Do najbardziej znanych firm pożyczkowych należą między innymi: Wonga, Vivus, Filarum, Provident.

Ostatnim rodzajem instytucji pozabankowej są parabanki. Znajdziemy w nich usługi podobne do tych, jakie oferowane są przez duże banki, co niektórych konsumentów wprowadza w błąd.

Parabank jest instytucją szczególną. W odróżnieniu od pozostałych wymienionych wyżej, nie jest objęta ona kontrolą zewnętrzną – nie działa tu zatem ani prawo bankowe, ani KNF. Wpłacone przez klientów środki nie podlegają także pod Bankowy Fundusz Gwarancyjny. Produkty oferowane przez parabank pochodzą z pieniędzy deponowanych. Oznacza to ryzyko przede wszystkim dla klienta, a nie instytucji, bo w przypadku bankructwa to konsument straci ulokowane w parabanku środki. Przykładem może być np. Amber Gold, którego upadek pozbawił wielu osób ogromnych nakładów finansowych.

Parabanki nie muszą również zachowywać tzw. tajemnicy bankowej, co może być kolejnym argumentem przeciwko tego rodzaju instytucji.

Istnieje jednak Lista Ostrzeżeń Publicznych, gdzie  wykazuje się parabanki, wobec których złożono zawiadomienie o możliwości popełnienia przestępstwa.

Zanim zatem zdecydujemy się na ofertę poszczególnej instytucji warto również zajrzeć do Rejestru firm pożyczkowych, ma której znajdziemy dane podmiotów pozabankowych, prowadzących działania legalnie.